HİTABET

Bir fikri, bir dâvayı dinleyicilere benimsetmek, onları bu fikre, dâvaya inandırmak için söz söyleme işi ya da sanatı. Bu işi yapan kişiye “hatip”, söylenene de, yerine göre “nutuk”, “söylev”, “hitabe” denir.

Hitabet, nesir türlerindendir. Ancak işlenen konunun, konuşmanın yapıldığı anda ilgi uyandırması, anlaşılması gerektiğinden, nesrin genel kurallarına bağlı olmakla beraber, bazı özel kuralları da vardır. Söz söyleyen kişinin, söz söyleyeceği toplumu göz önünde bulundurması, anlatımını bu toplumun isteyeceğine göre ayarlanması gerektir. Bu bakımdan hatibin, kelimeleri dinleyicilerinin kültürel durumuna göre seçmesi, hitap ettiği toplumun anlayabileceği kelimeleri, sözleri, deyimleri kullanması gerektir.

Hitabeye, konuşmanın yapılacağı topluma göre değişen “hitap”larla başlanır : “Yurttaşlar, Sayın dinleyiciler. Vatandaşlar, Arkadaşlar...”gibi. Bu çeşit hitaptan sonra ilkin fikir, dâva ileri sürülür. Bu fikir ya da dâva üzerine, dinleyicilerin varması istenen fikrin ve düşüncenin sonucu söylenir. Hatip bunları yaparken, dinleyicilerin zekâsına, hayaline, duygusuna başvurur. Anlatımında çeşitlilik göstermek, dinleyenleri heyecana sürüklemek, onları varmak istediği sonuca ulaştırmak için gereklidir.

Sözle, bir fikri, bir dâvayı dinleyenlere aşılamak işi çok eskidir. İnsanlar, yazıyı bulmadan çok önceleri, sözle bir fikri söylemeyi, inandırmayı uygulamışlardır. Bu bakımdan, yazılı sanat türlerinden önce, sözle bir fikri söyleme türü olan hitabet türü meydana gelmiştir. İlkçağda, toplumlara karşı bu çeşit söz söyleyerek fikir ve düşünce yayma fikri, özellikle Yunan ve Romalılarda yetişen Demosten, Cicero gibi hatipler, söz söyleme sanatının ünlü kişileridir.

Hitabet, sözün konusuna ve söylenme yerine göre başlıca şu çeşitlere ayrılır:

Siyasî hitabet, siyaset konusunda söylenen nutuklardır. Bu çeşit nutuklar, çoklukla millet meclislerinde, siyasî parti toplantılarında, mitinglerde, diplomatik toplantılarda söylenir. İç ya da dış politikayı ilgilendiren konuşmalardır.

Askerî hitabet, komutanların askerlerini cesaretlendirmek için söyledikleri ya da çeşitli askerî konularda söylenen nutuklardır.Dinî hitabet, tapınaklarda din konusunda söylenen nutuklardır.

Hukukî hitabet, mahkemelerde, hukuk konusunda söylenen (savcıların iddianameleri ile avukatların ya da sanıkların savunmaları) nutuklardır.

Akademik hitabet, bilim toplantılarında akademilerde söylenen nutuklardır. Bir bilim adamının bir akademiye kabul edilirken söylediği nutuk, üniversitelerin ya da bilim kongrelerinin açılışında söylenen nutuklar akademik nutuklardır. Hitabet çeşitlerinin bu genel ayrımlarının dışında, hitabet biçiminde yazılmış yazılar, radyoda yeni bir fikri yayma amacı ile söylenen nutuk ya da yapılan konuşmalar, iki ayrı tezin aynı topluluk karşısında savunulması olan münazaralar da hitabetin çeşitleri arasında yer almaktadır.Türk toplumunun yetiştirdiği büyük hatipler vardır. Ancak, hitabetin yaygın olma alanlarının az olduğu Cumhuriyetin ilân edilmesinden önceki devirlerde, büyük hatiplere pek rastlanmaz. Türk toplumunda büyük hatipler, özellikle çeşitli fikirlerin toplumlara duyurulması zorunluluğunun kabul edilmesinden demokratik düzenin yerleşmeğe başlamasından sonra yetişme imkânı bulmuştur. Türk toplumunun yetiştirdiği en büyük hatip Atatürk tür.

Category: bilimsanat, hitabet