BAROMETRE

Atmosfer basıncını ölçmek için kullanılan âletlere verilen ad. Atmosfer basıncının varlığını göstermek ve belli bir sayı ile değerini bulmak için ilk deney, Gelilei'nin öğrencisi Torricelli (1608 - 1647) tarafından 1643 yılında yapılmıştır. Kendi adı ile anılan bu ünlü deneyin de Torricelli 1 santimetre boyunda bir tarafı kapalı öbür tarafı açık bir cam boru kullanılmıştır. Bu cam boruyu tamamen cıva ile doldurduktan sonra ağzını parmakla kapayarak ters çevirmiş, yine içine batırmıştır. Tamamen civa ile dolu olan cam borudan, bu dikey durumda iken bir miktar civa çanağa akmış ve yaklaşık olarak, çanaktaki cıva seviyesinden itibaren 76 santimetre yükseklikte durmuştur. Cıvayı 76 santimetre yükseklikte tutan kuvvet atomsferin çanaktaki cıva yüzeyine olan basıncıdır. Torricei-linin ispat ettiği bu deneye göre normal atmosfer basıncının, kesiti 1 santimetrekare ve yüksekliği 76 santimetre olan bir cıva sütunun ağırlığına eşit olduğu anlaşılır. Bu da (civanın özgül ağırlığı 13,6 olduğuna göre) 13,6.76 — 1033,6 gram ağırlık-santimetrekaredir, Torricelli'nin bu deneyi, cıva yerine su ile de yapılabilir. Yalnız suyun yoğunluğu civanın yoğunluğundan 13,6 oranında az olduğu için böyle bir deneyde kesiti 1 santimetrekare olan ve boyu 1033 santimetre olan bir cam boru kullanmak gerekir.

Barometreler iki esas tipe ayrılır 1 - Cıvalı barometreler, 2 - Madenî barometreler.

Civalı barometrelerin hepsi Torricelli borusundan türemedir. Atmosfer basıncını en doğru şekilde bildiren cıvalı barometreler de tespit edilmiş olan ölçü şeridi üzerinde civanın seviyesi derhal okunabilir. Hava durumunun yağışlı,, rüzgârlı, fırtınalı, açık ya da sakin olmasına göre değişen atmosfer basıncı ile hem boru, hem de çanaktaki cıva seviyesi değişir. Bunun için çanaktaki cıva seviyesinin ilk sıfır durumuna getirilmesi bu barometrelerde dikkat edilmesi gereken özelliktir. Cıvalı barometrelerin, normal barometreler. Fortin'in hareketli dipli çanak barometresi, sifonlu barometreler gibi çeşitleri vardır.

Maden barometreler, elâstiki bir madenden yapılmış, havası boşaltılmış kapalı kutulardır. Cıvalı barometrelerin çok yer kaplaması, ağır olmaları kolay kırılabilmeleri sebebiyle her günkü ölçmeler için madenî barometreler kullanılır. Bunlarda esas kısım yassı madenî daire şeklinde bir kutudan ibarettir. Kutunun içinde boşluk vardır, Kutunun ortasına yerleştirilmiş kaldıraçlı bir düzenekte, bir kadran üzerin, de hareket eden bir ibre bulunur. Atmosfer basıncının kutuyu yaylandırması sonucu kaldıraç düzenindeki ibre hareket eder ve cetvel üzerinde o yerin atmosfer basıncını gösterir.

Madenî barometrelerin, Vidie barometresi. Bourdon barometreler, yazıcı barometreler gibi çeşitleri vardır.

Category: barometre, bilimsanat